Deel 6: Brandnetel
25-01-2014 15:47 door Kor Kalsbeek
Deze week heb ik erg getwijfeld over de plant waarover ik deze week zou gaan schrijven. Dit komt vooral omdat de plant die ik heb uitgekozen meer als een voorjaars plant wordt gezien, ook al kun je deze het hele jaar door eten. Meestal wordt er naar de jonge toppen gezocht omdat die de beste smaak hebben. Maar omdat de winter nog steeds niet is begonnen en veel planten, bomen en dieren al voorjaars gedrag gaan vertonen heb ik toch gekozen om vandaag te schrijven over de welbekende brandnetel.
Wat is de eetbare plant van dit moment
Zoals ik net al aangaf wil ik deze week de welbekende brandnetel behandelen een plant die ons ontzettend veel te bieden heeft. De algemene Latijnse naam van de brandnetel is Urtica wat komt van het woord Uro dat zoveel als ik brand betekend. De oorsprong van deze naam zal voor de meesten die onaangenaam met de brandnetel in aanraking zijn geweest vrij logisch zijn. (Voor de uitzonderlijke mensen die dit nog nooit hebben mee gemaakt dit heeft te maken met de pijnlijke en/of irriterende brandharen.)
Zoals ik al aangaf heeft de brandnetel ons heel veel te bieden naast zijn voedzame en medicinale werking. Zo kun je van de vezels in de stelen van de brandnetel goed en sterk touw maken, maar ook het neteldoek die in de keuken veel werd en word gebruikt, dankt zijn naam aan de brandnetel omdat deze oorspronkelijk van de vezels van de brandnetel werd gemaakt.
Een ander interessant gebruik van de brandnetel gaat terug tot de tijd van de Romeinen. De Romeinen die in onze koude streken gelegerd waren wreven zich in met netels als ze het koud hadden. Door de stof die in de brandharen van de brandnetels aanwezig zijn gaan namelijk de bloedvaten open en kregen de soldaten weer warme voeten. En ook bij het bestrijden van luizen, roos en vet haar kunnen we gebruik maken van de eigenschappen van de brandnetel.
Herkenning
De brandnetel is denk ik de meest bekende wilde plant die in Nederland voorkomt. Maar wat veel minder mensen weten is dat er 2 verschillende soorten van de brandnetel zijn die in Nederland voorkomt, de grote brandnetel (Urtica dioica) en hoe kan het ook anders de kleine brandnetel (Urtica urens).
Zoals de naam al zegt is de Grote brandnetel groot (tot 1,5 meter) en de Kleine is klein ( tot 60 cm).
Deze planten hebben getande, ovale bladeren die bedekt zijn met stekende haartjes, waarbij de bladen van de Kleine brandnetel wat lichter van kleur en dieper ingezaagd zijn.
De Brandnetel is vrijwel overal te vinden, vooral op stikstofrijke plekken (vaak verwaarloosde grond) zoals randen van akkers, bossen, op de composthoop, afvalplaatsen en verwaarloosde tuinen, de Kleine brandnetel houdt echter van rijkere grond.
De Grote brandnetels staan altijd in groepen bij elkaar, dat komt omdat het een wortelstokplant is en nieuwe scheuten dus een stukje verder uit dezelfde wortel weer opschieten, de Kleine brandnetel heeft echter een penwortel. Maar het meest duidelijke kenmerk van deze twee zijn en blijven de brandharen die zo heerlijk kunnen Irriteren.
Brandnetel als voedsel
Zoals ik in de inleiding al schreef heb ik erg zitten twijfelen om een stukje te schrijven over de brandnetel want in het najaar sterven de oude planten af en verdorren ze, iets wat zeker niet aantrekkelijk is om te eten. Maar jonge brandneteltoppen groeien rond de basis van de oude planten en die zijn wel goed te eten. Vaak is er een tweede groei in het najaar, maar zelfs in de winter zijn jongen brandnetels te verzamelen, als het maar niet een niet te strenge winter is.
Ook deze plant zit weer boordevol vitaminen en mineralen een kleine opsomming van wat deze branderige plant ons kan bieden aan voedingstoffen:
Vitamine A, B1, B2, B3, B5, C en K maar de mineralen calcium, foliumzuur, ijzer, kalium, koper, magnesium, silicium, zink en tot slot nog mierzuur en Histamine in de brandharen.
Al met al een hele waslijst en ik zal vast nog wel wat zijn vergeten, maar de vraag is hoe kunnen we deze plant nuttigen, want rauw lijkt me dat nogal pijnlijk.
Het beste is om voor dat je de brandnetel gaat gebruiken deze even flink uit te schudden (er komen nogal wat insecten en slakken op af) en af te spoelen of te wassen, de bladeren van jonge planten zijn het zachts van smaak en ook de toppen van de oudere exemplaren zijn erg lekker. Als de bladeren ouder worden zijn ze wat stugger en wordt de smaak wat bitter
Hoe kun je de bladeren van de brandnetel bereiden:
- Je kunt de bladeren koken als spinazie
- Maar ook ik een quiche zijn ze erg lekker (gebruik maar eens brandnetel in een spinazie quiche)
- Dan heb je natuurlijk nog de brandnetelsoep
- En de welbekende brandnetel thee die van verse en gedroogde brandnetel gemaakt kan worden.
- Maar ook kun brandnetelchips maken door de verse brandnetel plant even boven het kampvuur te houden ( het smaakt niet naar chips maar is wel lekker knapperig)
Medicinaal
Medicinaal gezien is de brandnetel ook een erg veelzijdige plant ook goed te gebruiken zo heeft het een goede reinigende werking, versterkt het nagels en botten, wordt de doorbloeding van behandelde lichaamsdelen gestimuleerd en helpt de huid en het haar gezond te houden.
Hieronder een aantal voorbeelden voor het medicinale gebruik van de brandnetel:
- Als thee werkt de brandnetel tegen bloedarmoede en bloedzuiverend, en vanwege haar hoge gehalte aan ijzer en chlorofyl werkt het bijzonder goed voor de vorming van rode bloedlichaampjes.
- Net zoals de Romeinen warm werden van de brand netel werd in de middeleeuwen de brandnetel gebruikt tegen reuma door de gevoelige lichaamsdelen te behandelen met verse bladeren om de doorbloeding te stimuleren waardoor de pijn veel minder werd.
- Omdat de brandnetel zo rijk aan mineralen is kan het effectief gebruikt worden bij mensen die last hebben van zwakke nagels, en helpt dit de haargroei te bevorderen en haaruitval tegen te gaan.
- Het kookvocht van de brandnetel kan goed gebruikt worden om de hoofdhuid mee te reinigen om roos te behandelen en werkt ook goed tegen mee-eters en acne.
- Brandnetel heeft een zuiverende en vocht afdrijvende werking, waardoor het lichaam geholpen wordt om afvalstoffen af te voeren.
- Door de vele vitaminen en mineralen werkt de brandnetel verlichtend bij veel chronische ziekten als acne en artritis, artrose, jicht en reuma. (Ook worden er kanker bestrijdende eigenschappen toegekend aan de brandnetel, maar hierover zijn de meningen verdeeld)
De brandnetel wordt gezien als een van de eerste overlevingsplanten omdat hij:
- Eetbaar en gezond is.
- medicinale eigenschappen hebben
- gebruikt kan worden om touw en dergelijke van te maken.
Maar ook voor veel dieren is deze plant onmisbaar, zo zijn er ongeveer 50 soorten vlinders afhankelijk van de brandnetel waarvan een aantal alleen leven van de grote brandnetel.